Indygo i koszenila // Indigo & cochenille

Już od dawna chciałam dodać do swojej średniowiecznej palety kolorów niebieski i czerwony - kolory we wczesnym średniowieczu bardzo cenione, ale i wyceniane ;)

Barwnik niebieski w jego najlepszej wersji - a więc najtrwalszej, dającej żywe, świetliste wybarwienia - to indygo. W Europie pozyskiwano go we wczesnym średniowieczu (i późniejszym zresztą też) z urzetu barwierskiego - roślina ta została później wyparta przez dalekowschodni indygowiec barwierski, który jest wydajniejszy. A jeszcze później indygodyna, czyli czysty najczystszy barwnik (w indygo, czy to z urzetu czy z indygowca są domieszki poza samym "czynnikiem barwiącym") została zsyntetyzowana chemicznie. 

W przypadku barwnika czerwonego jednym z najlepszych jest koszenila - uzyskiwana niegdyś z larw czerwca polskiego. Ten biedaczek także został wykopsany z siodła po wielkich odkryciach geograficznych i zastąpiony sprowadzanym z Meksyku czerwcem kaktusowym - koszenila dalej była jednym z najdroższych barwników, ale jednak troszkę tańszym (szczególnie po przełamaniu monopolu Meksyku na hodowlę robasi), bo i tutaj większa była wydajność. Dodajmy, że do dziś naturalna koszenila to dosyć drogi barwnik.

Idealnie byłoby więc pofarbować coś za pomocą urzetu i za pomocą polskiego czerwia. Cóż, ideały ideałami, a dostęp miałam tylko do zamienników - indygo z indygowca i koszenilę z czerwca kaktusowego. Myślę, że nawet takie doświadczenie jest jednak dosyć miarodajne - od strony chemicznej mamy do czynienia z tą samą substancją, a w końcu na chemii się to wszystko opiera :) A skoro te barwniki są wydajniejsze - pomyślcie, jak cholernie szpanerskie musiały być niebieskie i czerwone szatki tysiąc lat wstecz :D 

Zacznijmy od indygo - to tylko taka zajawka, przedsmak zaledwie, po prostu któregoś popołudnia postanowiłam spróbować coś zrobić z paczki indygo, która zalega mi w lodówce od dawna. Mieszankę zrobiłam na babski rozum, bez całej polecanej chemii, po prostu wyciągając logiczny wniosek, że ma być zasadowo i ma nie być za ciepło. 

Wyszło tak: 

Na zdjęciu wygląda lepiej niż w naturze - ale początki zawsze są trudne.

O ile jaśniejszy jest akceptowalny, to ciemniejszy tak naprawdę jest bardziej szary,

taki burzowy szaroniebieski. 

A tak zmieniało kolor utleniając się. Magia :D

Do koszenili podeszłam mniej chaotycznie, przygotowując próbki z różnych tkanin. Eksperyment z lnami chcę powtórzyć, bo póki co te były bez żadnej zaprawy, która mogłaby ułatwić wnikanie barwnika. Mamy więc próbki z jasnej wełny, z jasnej przędzy tkackiej, z jasnoszarej włóczki fabrycznej, z szarej przędzy z owcy wrzosówki własnego przędzenia, z białej surówki jedwabnej i z trzech rodzajów lnu. Później dodałam jeszcze mieszankę lnu z bawełną (to w jodełkę). Z dwóch pierwszych barwień mam także próbki na runie, lepiej i gorzej przepranym. 

Pierwsze barwienie i zestawienie z indygo. // Indigo and cochenille - first attempt

Powiem szczerze - po lekturze wpisu Rosamar spodziewałam się dającego po oczach różu. Koszenilę miałam od niej, zastosowałam też, zgodnie z poradą, wodę zdemineralizowaną. 

I co? I takie jajco, amarant się nie objawił ;) Mamy za to bordo, czerwień, łososiowy i fiolety. 

Koszenila na wełnach - pełna paleta. // Cochenille on wool

Patrząc od dołu: koszenila z ałunem i kamieniem winnym - łososiowy, sympatyczny kolorek, koszenila z kamieniem winnym - czerwień czerwona w czerwień, koszenila sama - ciemna, krwista czerwień, trzy odcienie koszenili z ałunem (różne czasy w garnku) - różne odcienie fioletu, a dwa skrawki z lewej to wynik zapominalstwa, mianowicie zostawiłam w zimnym barwniku (ciekawa byłam jak złapie na zimno) z ałunem i bez ałunu po kawałku wełny i wyjechałam na weekend. Takie sobie jasne fioleciki. 

Nitki po prawej to wszystko nici jasnoszare, z kłębków z pierwszego zdjęcia - jak widać i na nich się pięknie wybarwiła.  

Nie powiem - koszenila bez zaprawy i koszenila z winianem robią wrażenie... Szczególnie ta druga wygląda jak czerwień szat z portretów polskich magnatów. 

U góry koszenila bez zaprawy na czystym runie - pranym na deszczu. Poniżej efekty na wrzosówkowej przędzy własnej roboty. 

Up - cochenille without mordants.

A tutaj kosznila z ałunem i bez ałunu na średnio dopranym runie. Kolory są nieco przekłamane, realnie są mniej oczobijne, ale dalej mocno nasycone. Wrzuciłam je już w drugim barwieniu tą samą kąpielą, bo mi żal barwnika było. 

Cochenille with and without alum on not-very-clear fleece. 

Nie tylko wełna wyszła pięknie - także jedwab jej w niczym nie ustępuje. Nie udało mi się co prawda uzyskać takiej głębokiej czerwieni, ale kolory też nie gorsze:

Od lewej - koszenila z ałunem i kamieniem winnym, koszenila z kamieniem winnym, 

koszenila bez zaprawy, koszenila z ałunem.
Silk - cochenille with alum and cream of tartar, cochenille with cream of tartar, cochenille without mordants, cochenille with alum

Koszenila bez zaprawy i z ałunem, a w tle kolor wyjściowy. 

No i len. Lnu w żaden sposób nie przygotowywałam, na pewno efekt byłby lepszy gdyby potraktować go wcześniej np. ługiem albo roztworem sody kaustycznej. Jak zwykle len łapie najmniej intensywnie. 

Kolejność zapraw jak poprzednio.

Linen - order of mordants like on silk photo

U góry wyjściowe kolory. Len najjaśniejszy jest też najdelikatniejszy, 

a szary jest najgrubszy i najbardziej mięsisty. 

I jeszcze raz czerwień czerwona jak sama czerwień. Koszenila z kamieniem winnym - wszystkie próbki. Piękna :) 

Co ciekawe - mimo różnych czasów w garze, na próbkach wełnianych nie widać zbytnio różnicy.

Cochenille and cream of tartar - red, red, red :)

I na koniec koszenila z ałunem i kamieniem winnym - tutaj objawił się co nieco amarant, 

w miejscach, gdzie próbki były lepiej zanurzone w barwniku - ale, co ciekawe, tylko na lnach i jedwabiu. Muszę powtórzyć barwienie w tym składzie, bo zastanawiałyśmy się z Rosamar skąd

wściekły róż w jej barwieniu, i tak myślę, że to może być właśnie kwestia połączenia ałunu i winianu.

Cochenille + alum + cream of tartar - a little bit of fuchsia

Można by coś jak podsumowanie, ale właściwie wszystko widać na zdjęciach. To może taka ciekawostka - wg. wiki uzyskanie kilograma koszenili z czerwca kaktusowego wymaga zbioru i obróbki ponad 150 tys robasi. A robaś ma wymiary nieduże, jakieś 3-4 mm (polskie mają ok 2mm w przypadku samczyków i ok. 4 mm samiczki). Nasze polskie są mniej wydajne, więc trzeba ich więcej. To teraz wyobraźcie sobie, ile tego trzeba nazbierać, wysuszyć, obrobić, żeby uzyskać ilość surowca potrzebną do zabarwienia przędzy na tkaninę, z której miałaby powstać suknia czy tunika. No właśnie, i dlatego to był tak bardzo bardzo kosztowny barwnik. Ale dla jakiegoś cysorza czy papieża w sam raz ;)

Koszenili mi jeszcze zostało, więc będę kombinować dalej. 

Z indygo też - póki co zbieram siuśki do słoiczka, żeby przetestować recepturę Tuszyńskiej. No ciekawa jestem, co z tego wyjdzie... 

A jak dobrze pójdzie, to za jakiś czas dojdzie jeszcze marzanna.

Alchemia pełną gębą :D